Τι είναι οι εμμονές; Γενικά είναι ένας
ηθοποιός που παίζει το ρόλο του,
πραγματοποιώντας μια σειρά από πράξεις
σαν να ήταν νεκρός. Είναι ένας τρόπος για
να προστατευτεί από το θάνατο.

Ζακ Λακάν, Σεμινάριο IV,
Η σχέση του αντικειμένου.

Ο Freud to 1894, απομόνωσε την Ψυχαναγκαστική Νεύρωση (Obsessional neurosis) ως διακριτή διαγνωστική κατηγορία. Με την κίνηση αυτή ομαδοποίησε σε μια κλινική κατάσταση μια σειρά από συμπτώματα που είχαν παρατηρηθεί αρκετά παλιότερα, ωστόσο είχαν συνδεθεί με διαφορετικές νοσολογικές κατηγορίες.

Συγκεκριμένα, τα συμπτώματα αυτά, περιλαμβάνουν: τάσεις πραγματοποίησης πράξεων που μοιάζουν παράλογες και/ή αποτρόπαιες για το υποκείμενο, «τελετουργίες» (πράξεις που επαναλαμβάνονται με τρόπο ψυχαναγκαστικό, όπως διάφοροι επίμονοι έλεγχοι ή το πλύσιμο και η προσωπική υγιεινή) και εμμονές και ιδεοληψίες (επαναλαμβανόμενες ιδέες).

Ο Lacan, ισχυρίζεται ότι η Ψυχαναγκαστική Νεύρωση δεν αντιστοιχεί σε μια σειρά από συμπτώματα, αλλά σε μια Δομή, η οποία δεν είναι σίγουρο ούτε προδιαγεγραμμένο ότι θα εκδηλωθεί μέσα από τα συμπτώματα που της αποδίδονται συνήθως.

Εντούτοις, ακολουθώντας τον Freud, ο Lacan αναγνωρίζει την ψυχαναγκαστική νεύρωση ως μια από τις κύριες μορφές Νεύρωσης. Μάλιστα, το 1956, αναπτύσσει την ιδέα ότι η ψυχαναγκαστική νεύρωση είναι: «Ένα ερώτημα που το είναι θέτει για το υποκείμενο».

Το ερώτημα αυτό, για το υποκείμενο με ψυχαναγκαστική νεύρωση αφορά την ενδεχομενικότητα της ύπαρξης, το ερώτημα του θανάτου. Το ερώτημα αυτό δύναται να διατυπωθεί ως εξής: «Να ζει κανείς ή να μη ζει;», «Είμαι ζωντανός ή νεκρός;», ή «Γιατί υπάρχω;».

Η απάντηση του ψυχαναγκαστικού υποκειμένου στο ανωτέρω ερώτημα είναι με το να εργάζεται για να δικαιώσει την ύπαρξη του (εδώ πιστοποιείται και το ιδιαίτερο βάρος των ενοχών που αισθάνεται το ψυχαναγκαστικό υποκείμενο).

Το ψυχαναγκαστικό υποκείμενο εκδηλώνει επαναληπτικές πιεστικές τελετουργίες, καθώς θεωρεί ότι αυτό θα του επιτρέψει να αποφύγει την έλλειψη στον Άλλο, τον ευνουχισμό του Άλλου που συχνά αναπαρίσταται στη φαντασίωση ως μια φοβερή καταστροφή.

Η διερώτηση του ψυχαναγκαστικού υποκειμένου, σύμφωνα με τον Lacan, αναφορικά στην ύπαρξη και στο θάνατο επηρεάζει και τη στάση του απέναντι στον χρόνο. Η στάση αυτή μπορεί να λάβει τη μορφή μιας συνεχόμενης διστακτικότητας και αναβλητικότητας μπροστά στην αναμονή του θανάτου, ή της πίστης στην αθανασία του εαυτού του, εξαιτίας του γεγονότος ότι «έχει ήδη πεθάνει».

 

Jacques Lacan, The Seminan Book III. The Psychoses, 1955-6, επιμ. Jacques-Alain M iller, μτφρ. Russell Crigg, Λονδίνο: Routledge, 1993.