Συστηματικές έρευνες αναφορικά στις διαφορές και στην ποιότητα του δεσμού μεταξύ του βρέφους και της μητέρας τεκμηρίωσαν τους ισχυρισμούς του Bowlby. Επιπρόσθετα, έγινε διάκριση μεταξύ τριών γενικών προτύπων προσκόλλησης, την ασφαλή, την αγχώδη αποφευκτική και την αγχώδη αμφιθυμική προσκόλληση. Συγκεκριμένα, α) στην περίπτωση της ασφαλούς προσκόλλησης το βρέφος αναζητάει εγγύτητα και καθησυχασμό από το πρόσωπο φροντίδας γιατί το θεωρεί ως ένα πρόσωπο διαθέσιμο και ανταποκρινόμενο στις ανάγκες του, μια πηγή ασφάλειας και δύναμης. β) Το βρέφος με αγχώδη αμφιθυμική προσκόλληση δεν εκδηλώνει μια σταθερή συμπεριφορά προς τη μητέρα. Παρουσιάζει εναλλαγές μεταξύ προσέγγισης και θυμού. Εξαιτίας των βιωμάτων του γνωρίζει ότι η μητέρα του είναι το πρόσωπο που του παρέχει φροντίδα αλλά η φροντίδα αυτή δεν παρέχεται με σταθερότητα και κανονικότητα. γ) Στην περίπτωση της αγχώδης αποφευκτικής προσκόλλησης το βρέφος δεν διαμαρτύρεται έντονα για τον αποχωρισμό γιατί έχει διαμορφώσει την προσδοκία ότι τέτοιες συμπεριφορές απορρίπτονται ή αγνοούνται. Η μητέρα γίνεται αντιληπτή ως ένα πρόσωπο στο οποίο δεν μπορεί να βασιστεί για φροντίδα (Feeney, 1995).
Εκτός από τους τρεις τύπους που αναφέρθηκαν, υπάρχουν ερευνητές που διακρίνουν και έναν τέταρτο τύπο προσκόλλησης, τον αποδιοργανωμένο ανασφαλή τύπο. Ο εν λόγω τύπος περιλάμβανε παιδιά που παρουσίαζαν εναλλάξ αμφιθυμική και αποφευκτική συμπεριφορά και που η συνολική τους εικόνα έδειχνε στοιχεία κατάθλιψης, σύγχυσης και ανησυχίας (Παπανικολάου & Ρόβλια, 1998).
Η δυναμική της θεωρίας του δεσμού ερευνήθηκε και σε επίπεδο ενηλίκων κάτι το οποίο οδήγησε στη διατύπωση θεωρητικών προσεγγίσεων και μοντέλων αναφορικά με το ζήτημα αυτό. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το μοντέλο της Bartholomew (1990) προτείνει την ύπαρξη τεσσάρων τύπων ενήλικης προσκόλλησης:
- Ασφαλής τύπος ενήλικης προσκόλλησης (θετικό εσωτερικό μοντέλο εργασίας για τον εαυτό για τους άλλους).
- Έμμονος τύπος προσκόλλησης (αρνητικό εσωτερικό μοντέλο εργασίας εαυτού και ένα θετικό εσωτερικό μοντέλο εργασίας για τους άλλους).
- Φοβικός τύπος προσκόλλησης (αρνητικά εσωτερικό μοντέλο εργασίας εαυτού και άλλων).
- Απορριπτικός τύπος προσκόλλησης (θετικό εσωτερικό μοντέλο εργασίας εαυτού και αρνητικό εσωτερικό μοντέλο εργασίας άλλων).
Στην παραπάνω τυπολογία, προσέθεσαν τις διαστάσεις του άγχους και της αποφυγής και υποστήριξαν ότι ο ασφαλής τύπος της Bartholomew (1990) διακρίνεται από χαμηλό άγχος για τις σχέσεις και χαμηλή τάση αποφυγής της εγγύτητας. Ο έμμονος τύπος χαρακτηρίζεται από υψηλό άγχος για τις σχέσεις και χαμηλή τάση αποφυγής της εγγύτητας. Ο φοβικός τύπος χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό άγχους και αποφυγής, ενώ ο απορριπτικός τύπος από χαμηλό άγχος για τις σχέσεις και υψηλή τάση αποφυγής της εγγύτητας (Bartholomew & Horovitz, 1991).
Ο Bowlby υποστήριξε ότι τα αρνητικά μοντέλα για τον εαυτό και τους άλλους και οι σχετικές με αυτά γνωστικές και συναισθηματικές διαδικασίες αυξάνουν τον κίνδυνο ψυχοπαθολογίας. Σύμφωνα με κλινικά στοιχεία, η ρύθμιση του συναισθήματος ατόμων με ανασφαλείς τύπους δεσμού, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα άγχους, συμβάλει σημαντικά στις ψυχικές ασθένειες και πυροδοτεί ψυχικές διαταραχές (Καφέτσιος, 2012).
Αρκετές έρευνες έχουν καταδείξει τη στενή συσByχέτιση μεταξύ των τύπων δεσμού και της κατάθλιψης χωρίς κάτι τέτοιο να είναι απόλυτα ξεκάθαρο. Στο μοντέλο της Bartholomew, τα άτομα με ασφαλή μοντέλα έχουν περισσότερη αυτοπεποίθηση και έχουν θετική αντίληψη για τον εαυτό και τους άλλους.
Όσον αφορά καταστάσεις άγχους, ο Bowlby υποστήριζε ότι τα άτομα τύπου εμμονής και φοβικά χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα άγχους εξαιτίας της υπερβολής του συναισθήματος που παρουσιάζουν οι δυο αυτοί τύποι δεσμού.
Επιπρόσθετα, σε ορισμένες κλινικές μελέτες έχει παρατηρηθεί ότι η ικανότητα μεταγνωσιακού ελέγχου (monitoring) είναι χαρακτηριστική σε άτομα που έχουν αναπτύξει ασφαλή τύπο προσκόλλησης. Η γνωστική αυτή δεξιότητα απουσιάζει σε περιπτώσεις ασθενών με μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας οι οποίοι διακρίνονται κυρίως για ανασφαλή τύπο προσκόλλησης.
Τα δεδομένα αυτά οδηγούν στην αναζήτηση τραυματικών γεγονότων για την ερμηνεία της ψυχοπαθολογίας τους. Στις περιπτώσεις, όμως, ατόμων που έχουν κακοποιηθεί η θεωρία του δεσμού επιχειρεί να ερμηνεύσει τον φόβο αλλά και την ανάγκη για προσκόλληση που συνήθως παρουσιάζουν τα άτομα αυτά. Συγκεκριμένα, η θεωρία του Bowlby υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά προσκόλλησης ενεργοποιείται από την απειλή που βιώνει το άτομο. Όταν η φιγούρα προσκόλλησης είναι ταυτόχρονα και ο δράστης της κακοποίησης τότε δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου και η απειλή και ο αποχωρισμός γεννούν αισθήματα πανικού αλλά και μεγαλύτερη ανάγκη για προσκόλληση (Παπανικολάου & Ρόβλια, 1998).
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Bartholomew, K. & Horovitz, L.M. (1991). Attachment styles among young adults: a test of a four category model. Journal of Personality and Social Psychology, 6(12), 226-244.
Feeney, J.A. (1995). Adult attachment, coping style and health locus of control as predictors of health behaviour. Australian Journal of Psychology, 47, 3, 171-177.
Καφέτσιος, Κ. (2012). Ενεργά μοντέλα δεσμού ενηλίκων και ψυχική υγεία: Επισκόπηση της περιοχής και προτάσεις για κλινική εφαρμογή και έρευνα. Encephalos Journal. Retrieved February, 05, 2012 from: http://www.encephalos.gr/full/40-1-04g.htm
Παπανικολάου, Κ. & Ρόβλια, Τ. (1998). Θεωρία Προσκόλλησης: Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας. Στο Γ. Μπουλουγούρης (Επιμ.), Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, (Τόμος Β), σελ. 23-44. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
