«Ο τραυματισμός λόγω της προσφυγικής εμπειρίας σηματοδοτεί αυτή τη στιγμή που ο μικρός άνθρωπος πέφτει από τον έναν κόσμο στον άλλον αναγκαστικά, χωρίς επιλογή…
Σε αυτή τη στιγμή που αναγκάζεται να γεννηθεί, να γίνει, να αισθανθεί πρόσφυγας και εξατομικευμένα να τοποθετήσει το εγώ του μεταξύ δυο ορίων, μεταξύ δυο κόσμων, μέσα σε μια ιστορία που ακόμα και αυτή δε θα ξέρει ότι είναι βίωμα ως τέτοια. Της ιστορίας που πρόκειται να έχει.
Μιας ιστορίας που ακόμα δεν παίρνει νόημα παρά στο κατόπιν εορτής. Σε αυτή τη στιγμή που από ένα υποσχόμενο μαργαριτάρι από–επενδύεται ξανά και ξανά σε έναν κόκκο άμμου στο βυθό της θάλασσας ή στις ακτές ενός νησιού….
Αναζητώντας στη νέα κατάσταση τη νέα χώρα, μέσα στη νέα ιστορία να επενδύσει μια νέα ύπαρξη όσο ανταγωνιστική, άλυτη, βίαιη και αν είναι η σχέση μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου..
Και όμως μέσα σε αυτή τη συνάντηση θα θεμελιώσει τον ψυχισμό του.. ίσως στο τότε, ίσως στο τώρα, ίσως στο αύριο».

Στην περίπτωση των ανηλίκων προσφύγων, η μετακίνηση στην καινούργια χώρα συνοδεύεται συχνά από αναβιώσεις τραυματικών εμπειριών οι οποίες επιβαρύνουν την ψυχική τους υγεία και προσαρμογή (Βurnett&Peel, 2001). Συγκεκριμένα, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι πιθανόν να παρουσιάσουν συμπτώματα διαταραχής PTSD με μεγαλύτερη συχνότητα από τους συνομήλικους τους (Hicks, LaLonde&Pepler, 1993). Η μετατραυματική διαταραχή δεν αφορά μόνο τα βιώματα στη χώρα καταγωγής αλλά και τις συνθήκες στην χώρα υποδοχής και εγκατάστασης. Χαρακτηριστικά, είναι συχνή σε περιπτώσεις ανηλίκων που είναι μόνοι τους ή και περιορίζονται κάποιο διάστημα σε κρατητήρια αναμονής κατά τη διάρκεια της αίτησης ασύλου. Στις εφηβικές ηλικίες παρατηρείται συμπτωματολογία όπως εφιάλτες, αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς, επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά και αισθήματα ενοχής για τους συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα που άφησαν στη χώρα καταγωγής. Στα παιδιά της μέσης παιδικής ηλικίας έχουν παρατηρηθεί συμπτώματα σχετικά με αναβιώσεις τραυματικών γεγονότων, χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης και προσοχής, σωματικές ενοχλήσεις, δυσκολίες ύπνου και προβλήματα συμπεριφοράς. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας υψηλό άγχος, κοινωνική απόσυρση και παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης (Χατζηπουλίδης και Χατζηπουλίδης, 2009)
Γίνεται έτσι αντιληπτό ότι τα παιδιά και οι έφηβοι αποτελούν μια υψηλού κινδύνου πληθυσμιακή ομάδα για την εκδήλωση ψυχολογικών προβλημάτων είτε ως συνέπεια των τραυματικών γεγονότων που βίωσαν είτε λόγω των δυσκολιών που υφίστανται στην προσπάθεια επιπολιτισμού τους. Η αμυντική λειτουργία που υιοθετούν και η συμπτωματολογία που εκδηλώνουν μπορεί να εκφράζει τη ματαίωση, την αδυναμία συγκρότησης της ταυτότητας του εγώ και της κοινωνικής ταυτότητας που όταν ξεπερνιέται εμφανίζεται παθολογικό άγχος και κατάθλιψη.
Εντούτοις, παρατηρείται ότι σε αρκετές περιπτώσεις δεν συμβαίνει το αναμενόμενο. Δεν συμβαίνει δηλαδή, οι κοινές ψυχικές διαταραχές (commonmentaldisorders) να είναι αυξημένες στους πληθυσμούς αυτούς. Και ενώ οι πρόσφυγες βιβλιογραφικά ταυτίζονται με την έννοια τραύμα και την ψυχοπαθολογία από την άλλη υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι άνθρωποι αυτοί παρουσιάζουν χαρακτηριστικά που τους προφυλάσσουν από την εμφάνιση ψυχοσυναισθηματικών διαταραχών και προβλημάτων συμπεριφοράς και επιτυγχάνουν προσαρμογή κάτω από αντίξοες συνθήκες ανάπτυξης (Μόττη-Στεφανίδη, 2005). Αυτό σημαίνει είτε κάποιοι πληθυσμοί έχουν ισχυρή ψυχολογική θωράκιση είτε η έκφραση της ψυχικής δυσφορίας τους διαφέρει και επομένως δε γίνεται αντιληπτή με τα συνήθη διαγνωστικά εργαλεία.
Η διερεύνηση και η αντιμετώπιση της ύπαρξης ή μη ψυχικού τραυματισμού σε ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό αν λάβουμε υπόψη ότι ύστερα από τις αυξημένες προσφυγικές ροές των προηγούμενων χρόνων, στη χώρα μας το τελευταίο διάστημα έχει καταγραφεί μεγάλος αριθμός ασυνόδευτων ανήλικων μέρος των οποίων βρίσκονται σε δομές φιλοξενίας ή έχουν υποβάλει αίτημα στέγασης και παραμένουν σε κέντρα πρώτης υποδοχής ή σε κρατητήρια μέχρι να εγκριθεί το αίτημα τους.
Η ψυχολογική υποστήριξη της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών σίγουρα συμβάλλει θετικά στην όποια προσπάθεια ψυχοκοινωνικής προσαρμογής καταβάλουν. Επιπλέον, η ψυχολογική υποστήριξη στον ψυχικό τραυματισμό (οξύ τραύμα, στρεσογόνες καταστάσεις, χρόνιες αντιξοότητες) θα συμβάλει στην αναζήτηση των παραγόντων επικινδυνότητας-αντιξοότητας που λειτουργούν ανασταλτικά στην διαδικασία προσαρμογής τους. Παράλληλα, εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ατόμων που λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες ή επιβαρυντικοί στην ψυχική υγεία των ασυνόδευτων ανηλίκων και στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή τους.

Βιβλιογραφικές Αναφορές
Burnett, A., & Peel, M. (2001a). Health needs of asylum seekers and refugees. British Medical Journal, 322, 544-547.
Hicks, R., Lalonde, R. N., &Pepler, D. (1993). Psychosocial considerations in the mental health of immigrant and refugee children. Canadian Journal of Community Mental Health, 12(2), 71-87.
Μόττη-Στεφανίδη, Φ. (2005). Ψυχικά ανθεκτικοί μετανάστες-παλιννοστούντες μαθητές: Προστατευτικοί παράγοντες και παράγοντες επικινδυνότητας. Στο Α. Παπαστυλιανού (Επιμ.), Διαπολιτισμικές διαδρομές: Παλιννόστηση και ψυχοκοινωνική προσαρμογή (σελ. 167 193). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Χατζηπουλίδης, Ν., Χατζηπουλίδης, Γ., (2009). Η Ψυχική Υγεία των μεταναστών στην πορεία της ένταξής τους στην Ελληνική κοινωνία. Επιθεώρηση Υγείας, 20 (120).