Το άγχος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας. Αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο ο οργανισμός βιώνει, αξιολογεί και αντιδρά σε συνθήκες που αντιλαμβάνεται ως απειλητικές από το εξωτερικό ή εσωτερικό περιβάλλον. Το άγχος χαρακτηρίζεται από αισθήματα φόβου, αγωνίας, ανησυχίας, ανασφάλειας και είναι το κυρίαρχο συναίσθημα των μαθητών την περίοδο των εξετάσεων.
Το άγχος των υποψηφίωνσυνδέεται κατά κύριο λόγο με το φόβο που νιώθουν μήπως απογοητεύσουν τον εαυτό τους και ματαιώσουν τις προσδοκίες των Άλλων. Σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση του, έχει η πίεση που ασκεί το οικείο περιβάλλον για επιτυχία, η εσφαλμένη σύνδεση του αποτελέσματος των εξετάσεων με την επαγγελματική επιτυχία, με την προσωπική αξία του μαθητή καθώς και με τον δείκτη νοημοσύνης του. Επιπλέον, οι ίδιοι οι γονείς ως πρότυπα προς μίμηση, η κριτική τους, οι προσδοκίες τους ενδέχεται να είναι δυσανάλογες με τις δυνατότητες του μαθητή, δημιουργώντας πολλές φορές μια κατάσταση έντασης και άγχους που επιβαρύνει την προσπάθεια του.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σύνηθες, η επιτυχία και η επίδοση στις εξετάσεις να συνδέονται με διάφορους στόχους,ενώ η προσδοκία του Άριστου Βαθμού να είναι σε θέση να τονώσει πολλά κομμάτια του εαυτού του μαθητήπου μέχρι πρότινος βρίσκονταν σε χαμηλά επίπεδα (π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, μειωμένη αυτοπεποίθηση).Και κάπως έτσι, η επιτυχία και η επίδοση γίνεται αυτοσκοπός. Οι εξετάσεις αποτελούν μονόδρομο στην επίτευξη των ονείρων των μαθητών και η επιθυμία, η σκέψη, το συναίσθημα, η συμπεριφορά αρχίζουν σταδιακά να λειτουργούν σε ένα μοτίβο άσπρου-μαύρου:Πρέπει να γράψω είκοσι και δεν μου αρκεί τίποτα λιγότερο… Επικρατεί,δηλαδή, ένας διπολικός τρόπος σκέψης όπου ο μεγάλος βαθμός ισοδυναμεί με την επιτυχία, την αξία και την αποδοχή ενώ οτιδήποτε διαφορετικό ταυτίζεται με την αποτυχία, την αναξιότητα και την απόρριψη.
Την περίοδο των εξετάσεων, με την παρουσία του άγχους, οι όποιες φοβίες, ανησυχίες υπάρχουν, γίνονται πιο επίμονες και ενοχλητικές. Και αυτό γιατί, οι υποψήφιοι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν εκτός από το συνεχόμενο και πολύωρο διάβασμα, μια σειρά από μεταμφιεσμένες,καταστροφικές σκέψειςκαι αρνητικά συναισθήματα (ντροπή, απογοήτευση, ενοχές, αυτοκατηγορίες) για μια επερχόμενη αποτυχία στις εξετάσεις. Τα τελευταία αναπαράγουν το άγχος και σταδιακά το δομούν σε ένα ασφυκτικό φαύλο κύκλο. Στην περίπτωση αυτή το άγχος γίνεται πιο έντονο. Παύει να είναι το λειτουργικό συναίσθημα που θέτει τον οργανισμό μας σε ετοιμότητα και μετατρέπεται σε παθολογικό, υπερβολικό σε ένταση, δυσανάλογο του ερεθίσματος, επίμονο στο χρόνο και παρόν ακόμα και σε καταστάσεις που δεν εμπεριέχεται κίνδυνος αντικειμενικά. Το άγχος μετατρέπεται σε ένα συναίσθημα που εμποδίζει την προσαρμογή και αντί να προετοιμάζει τον οργανισμό στην αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης (π.χ. του διαγωνίσματος) δίνει έμφαση στην καταστροφοποίηση των πάντων και προτρέπει στην αποφυγή της. Μας θυμίζουν άραγε κάτι οι ακόλουθες φράσεις;
Πρέπει οπωσδήποτε να γράψω τέλεια, δε θα γράψω όσο καλά θέλω, πρέπει οπωσδήποτε να γράψω καλά…μήπως να μην δώσω καν εξετάσεις αφού θα αποτύχω… δεν ξέρω τι άλλο να κάνω για να τα καταφέρω…δεν είναι αρκετό το διάβασμα μου….τίποτα δεν είναι αρκετό, είμαι ανίκανος/η να τα καταφέρω… θα αποτύχω σίγουρα… δεν αξίζει τέτοια προσπάθεια, θα πατώσω και θα γίνω ρεζίλι….Μια σειρά από αγχώδεις σκέψεις που συχνά συνοδεύονται από συναισθήματα υπερέντασης, ανησυχίας, κατάθλιψης, απογοήτευσης, θυμού, ενοχλήσεις στο σώμα (πονοκέφαλοι, αυπνίες, δυσκολίες συγκέντρωσης, ναυτία, δυσκολίες αναπνοής, ταχυκαρδία, εξανθήματα κ.α.) καιαλλαγές στη συμπεριφορά (εκνευρισμός, ευερεθιστότητα, κινητικότητα, αποφυγές, κάπνισμα, χρήση αλκοόλ).
Το άγχος, σε αυτή τη φάση είναι επικίνδυνο καθώς δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε και να το ελέγξουμε. Στην ουσία μας περιορίζει, μειώνει την επίδοση μας και μας κάνει να υποφέρουμε. Αντί να μας κινητοποιεί προς την επίτευξη του στόχου, μας ακινητοποιεί και μας ωθεί να εγκαταλείψουμε την όλη προσπάθεια. Το τελευταίο, δεν φαντάζει ιδιαίτερα δύσκολο, αν αναλογιστούμε τις παραπάνω φράσεις και πως αυτές μπορούν να μας σπρώχνουνπρος την αποτυχία.
Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για αντιμετώπιση του άγχους και ό,τι αυτό πρεσβεύει σίγουρα δεν θα πρέπει να περιμένουμε να φτάσει η Μεγάλη Ημέρα των Εξετάσεων…Η κατανόηση και η ανάλυση, εκ των προτέρων, των αιτιών του άγχους και των αντιδράσεων αυτού, μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην υιοθέτηση αποτελεσματικών στρατηγικών και λειτουργικών τρόπων μετριασμού των ανησυχιών, των φόβων και όλων αυτών που έχουν μυθοποιηθεί γύρω από τις εξετάσεις. Είναι σημαντικό, οι υποψήφιοι να είναι σε θέση, πριν από τις εξετάσεις νααντιληφθούν τι είναι αυτό που τους προκαλεί άγχος και να έχουν αφιερώσει κάποιο χρόνο για να το διορθώσουν. Συζητώντας με τους σημαντικούς άλλους (γονείς, φίλους, καθηγητές), εκφράζοντας τους φόβους, τις αγωνίες τους και αναζητώντας ψυχολογική υποστήριξη, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες προκειμένου να βρουν πρακτικά λύση. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να κατανοήσουν ότι η επίδοση και η επιτυχία στις εξετάσεις δεν αντιπροσωπεύουν την ικανότητα και την αξία του ατόμου αλλά την προσπάθεια που κατέβαλε στη συγκεκριμένη περίσταση. Με το σκεπτικό αυτό, οι συνθήκες των εξετάσεων μπορεί να βελτιωθούν με τη σωστή προετοιμασία, την αυτοπεποίθηση, την πίστη στις ικανότητες, την υπομονή, την επιμονή, την ηρεμία, τη μεθοδικότητα και την ώριμη στοχοθεσία.Στοιχεία που αποτελούν χρήσιμα όπλα στη φαρέτρα κάθε υποψηφίου ενάντια στο άγχος και στις καταστροφολογικές του σκέψεις.
Προς αυτή την κατεύθυνση, η συμβολή των γονιών στη διαχείριση του άγχους των υποψηφίων έχει ιδιαίτερα θετικό πρόσημο. Στόχος είναι οι γονείς να υποστηρίζουν τα παιδιά ώστε να μπορούν να αξιοποιούν τις δυνατότητες τους και να εξελίσσονται στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Η στήριξη των γονιών θα πρέπει να εκφράζεται εμπράκτως όλη τη διάρκεια της χρονιάς των εξετάσεων είτε με τη βοήθεια στην οργάνωση της μελέτης είτε με την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της εαυτό-αποτελεσματικότητας τους. Η επικοινωνία γονιών – παιδιών για να είναι γόνιμη θα πρέπει να χαρακτηρίζεται όχι μόνο από επαρκή χρόνο ή προσοχή αλλά και από ευαισθησίακαι κατανόηση στις ανάγκες τους.
Οι εξετάσεις, το διάβασμα, η επιτυχία, η αποτυχία και το άγχος που τα συνοδεύει είναι μέρος μιας διαδικασίας επίπονης και ψυχοφθόρας στη διάρκεια της οποίας πολλά στοιχεία της ψυχοσύνθεσης του υποψήφιου και της συναισθηματικής του ισορροπίας δοκιμάζονται και τεστάρονται. Εντούτοις, όσο περισσότερο συμφιλιώνεται με αυτό που αντιμετωπίζει, όσο ορθότερα συνειδητοποιεί ότι η επιτυχία είναι προϊόν μόχθου και όσο πιο αποτελεσματικά μάθει να μελετά και να θέτει στόχους, τόσο πιο λειτουργικά θα ξεπερνά το άγχος, θα ωριμάζει μαθησιακά και θα διατηρεί τη ψυχολογική του αυτοκυριαρχία και τη συναισθηματική του ισορροπία ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα και το σύνολο των μορίων στην τελική κατάταξη…